Artykuł 115 § 11 kodeksu karnego wskazuje, iż osobą najbliższą jest małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu.
Ustawodawca opiera więc stosunek bliskości na istnieniu między co najmniej dwiema osobami relacji opartej na prawnym węźle małżeństwa, więzach krwi, stosunku powinowactwa, stosunku przysposobienia lub więzach faktycznych, tj. wspólnym. Krąg tych osób został więc ustalony dość szeroko i składa się z siedmiu kategorii.
O ile większość kategorii jest dość prosta, trudności pojawiają się przy rozumieniu osoby najbliższej przez pryzmat osoby pozostającej we wspólnym pożyciu, ze względu na szerokie ujęcie i niejednoznaczną treść określenie kręgu osób zawierających się w tym pojęciu.
Wskazać można, iż w sformułowaniu „osób pozostających we wspólnym pożyciu” zawiera się wszystkie osoby, które spełniają kryteria wspólnego pożycia, bez rozróżnienia charakteru łączących ich związków faktycznych. Zgodnie z tą koncepcją za osoby pozostające we wspólnym pożyciu zostaną uznani zarówno konkubenci, jak i osoby tworzące rodzinę faktyczną oraz wszystkie inne – w tym tworzące związki homoseksualne lub poligamiczne. Tak szerokie rozumienie omawianego zwrotu jest już utrwalone w orzecznictwie sądów.
Najczęściej powołanie w przepisie relacji bliskości służy złagodzeniu rygoru podlegania odpowiedzialności karnej sprawcy przestępstwa popełnionego na szkodę osoby najbliższej i wyraża się w innym niż zazwyczaj przewidziany dla przestępstwa trybie ścigania.
Przykładowo, jeśli pokrzywdzonym danego przestępstwa jest osoba najbliższa, jak w przypadku przestępstwa przywłaszczenia, wtedy ściganie sprawcy następuje na wniosek osoby pokrzywdzonej.
Ponadto, osoba najbliższa dla oskarżonego może odmówić złożenia zeznań, pomimo ustania małżeństwa lub przysposobienia. Dodatkowo, świadek może uchylić się od odpowiedzi na pytanie, jeżeli udzielenie odpowiedzi mogłoby narazić jego lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe.
