Obowiązek małżonków do zaspokajania potrzeb rodzinnych

Małżonkowie mają równe prawa i obowiązki w małżeństwie. Są obowiązani do wspólnego pożycia, do wzajemnej pomocy i wierności oraz do współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli. Oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli. Zadośćuczynienie temu obowiązkowi może polegać także, w całości lub w części na osobistych staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym.
Powyższe zasadny znajdują zastosowanie niezależnie od łączącego małżonków ustroju majątkowego
W orzecznictwie na ogół wskazuje się, że obowiązek zaspokajanie potrzeb rodzinnych, z uwagi na pewne odmienności względem obowiązku alimentacyjnego między krewny, nie jest ściśle rozumianym ,,obowiązkiem alimentacyjnym’’ lecz: ,,obowiązkiem o charakterze alimentacyjnym’’ lub ,,obowiązkiem quasi-alimentacyjnym’’

Między obowiązkiem zaspokojenia potrzeb rodzinnych, a obowiązkiem alimentacyjnym między krewnymi oraz powinowatymi istnienie podobieństwo. Wszystkie te instytucje mają źródło w więzach rodzinnych, a ich celem jest dostarczenie środków potrzebnych na utrzymanie i wychowanie osób uprawnionych. Jednakże zarysowane powyższej podobieństwo nie oznacza całkowitej tożsamości charakteru prawnego tych instytucji.

Po pierwsze obowiązek zaspokojenia potrzeb rodziny ma przede wszystkim charakter zbiorowy, a nie indywidualny, jak w przypadku obowiązku alimentacyjnego, który nakierowany jest do zapewnieni środków od określonej osoby dla określonej (uprawnionej) osoby.

W piśmiennictwie przyjmuje się, że obowiązek alimentacyjny jest skierowany na zaspokojenie indywidualnych potrzeb uprawnionej osoby dorosłej, bądź dziecka i mierzony jest jego potrzebami oraz możliwościami osoby zobowiązanej. Natomiast obowiązek małżonków zaspokojenia potrzeb rodziny jest ukierunkowany ogółem potrzeb całej zbiorowości rodzinnej oraz siłami i możliwościami ich zaspokajania przez obojga zobowiązanych małżonków.

Nadto, przesłanką do wytoczenia powództwa o zaspokojenie potrzeb rodziny nie jest niedostatek uprawnionego, jak ma to miejsce w przypadku roszczenia o alimenty. Przy wyznaczeniu zakresu obowiązku przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny należy brać pod uwagę przede wszystkim zasadę równej stopy życiowej członków rodziny.

Powstanie i ustanie obowiązku zaspokajania potrzeb rodziny

Obowiązek małżonków do zaspokojenia potrzeb rodziny powstaje ex lege z chwila zawarcia małżeństwa. Natomiast ustaje z mocy prawa wraz z ustaniem małżeństwa, czyli na skutek śmierci jednego z małżonków, uprawomocnienia się wyroku rozwodowego wyroku unieważniającego małżeństwo lub uprawomocnienia się orzeczenia separacji.
Konsekwencją ustania obowiązku zaspokajania potrzeb rodziny wraz z uprawomocnieniem się orzeczenia rozwodu lub separacji jest to, że małżonek dochodząc alimentów, w sprawie o rozwód lub separację, na czas po rozwodzie lub separacji może domagać się ich wyłącznie na podstawie art. 60 KRO, o czym przeczytają Państwo więcej w zakładce rozwód i separacja.

Przesłanki do wytoczenia powództwa o zaspokajanie potrzeb rodziny

Obowiązek małżonka do zaspokajania potrzeb rodziny nie powstaje i nie zależy od tego, czy drugi małżonek znajduje się w niedostatku, lecz od tego, by jeden z małżonków nie mógł zaspokajać swoich potrzeb w takim zakresie, w jakim może uczynić to drugi małżonek.
Zaspokajanie potrzeb rodziny obejmuje nie tylko ściśle rozumiane wspólne potrzeby całej rodziny, lecz także indywidualne potrzeby każdego z małżonków i dzieci. Potrzeby te można podzielić na trzy grupy:

1. wspólne potrzeby związane z prowadzeniem gospodarstwa domowego np.: koszty utrzymania mieszkania, opłaty, żywność dla całej rodziny;
2.  indywidualne potrzeby każdego z małżonków np. osobiste, kulturalne, w zakresie kształcenia
3.  potrzeby dzieci związane z ich utrzymywaniem i wychowaniem np. koszty ubrania, kształcenia, leczenia.

W powództwie o przyczynianie się do zaspokajanie potrzeb rodziny zasadne jest wyszczególnienie, któreś z tych trzeb grup potrzeb. Wskazać jednak należy, że małżonkowie zobowiązani są zaspokajać potrzeby ,,usprawiedliwione’’, czyli uzasadnione wieloma względami, np. wiekiem, stanem zdrowia, słusznymi zainteresowaniami.

Obowiązek zaspokajania potrzeb rodziny obejmuje zaspokojenie potrzeb małżonków, ich wspólnych dzieci, a także dzieci przez małżonków przysposobionych. Dotyczy to także niesamodzielnych dzieci, które nie zamieszkują z rodzicami z przyczyn uzasadnionych, np. kształcą się w innej miejscowości lub przebywają na długotrwałym leczeniu.
Ustanie wspólnego pożycia (zaistnienie separacji faktycznej) nie uchyla obowiązku małżonków zaspokajania potrzeb rodziny, ale może mieć wpływ na jego zakres.

Jaki jest zakres świadczeń

Każdy z małżonków zobowiązany jest przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych.

,,Siły’’ należy rozumieć przede wszystkim, jako siły fizyczne, których brak lub ograniczanie może być skutkiem choroby kalectwa albo starości. W takiej sytuacji obowiązek zaspokajania potrzeb rodziny przestaje istnieć lub ulega stosownemu zmniejszeniu.
Podkreślić również należy, że zakres przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny wyznaczają możliwości zarobkowe każdego z małżonków, a nie faktyczne uzyskiwane dochody.

Zakres obowiązku kształtuje zasada, że stopa życiowa małżonków, choćby pozostających w faktycznym rozłączeniu, powinna być z reguły równa. W przypadku dzieci równą stopę życiową należy rozumieć nie jako stopę jednakową, lecz z uwagi na odmienny charakter potrzeb dzieci, jako stopę podobną – odpowiednią.Małżonkowi, który ponosi koszty utrzymania rodziny w części przenoszącej zakres jego obowiązków, przysługuje względem współmałżonka roszczenie zwrotne (regresowe).

W jaki sposób można dochodzić zaspokojenia potrzeb rodziny?

Wykonanie obowiązku zaspokajania potrzeb rodziny można dochodzić w trybie procesu sądowego.
Właściwy jest sąd rejonowy. Strona dochodząca roszczeń, jak i strona pozwana o obniżenie zasądzonych świadczeń, nie mają obowiązku uiszczenia kosztów sądowych.

Uwzględniając powództwo wytoczone sąd zasądza na rzecz powoda jedno świadczenie, najczęściej o charakterze okresowym (płatne miesięcznie), tytułem zaspokojenia potrzeb całej rodziny, a nie odrębne świadczenia każdemu członkowi rodziny.

Czy istnieje możliwość zmiany orzeczenia zapadłego w przedmiocie zaspokajania potrzeb rodziny?

W razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny.

Czy można wytoczyć powództwo o zaspokojenie potrzeb rodziny w przypadku trwającego już postępowania o orzeczenie rozwodu lub separacji?

W czasie trwania procesu o rozwód lub separację nie może być wszczęta odrębna sprawa o zaspokojenie potrzeb rodziny i o alimenty pomiędzy małżonkami albo pomiędzy nimi a ich wspólnym małoletnimi dziećmi co do świadczeń za okres od wytoczenia powództwa o rozwód lub o separację. Pozew lub wniosek o zabezpieczenie w takiej sprawie sąd przekaże sądowi, w którym toczy się sprawa o rozwód lub separację, w celu rozstrzygnięcia według przepisów o postępowaniu zabezpieczającym.